Alkol Tüketimi ve Otomotiv Tasarımı Üzerine

Son günlerde iş dünyasında dikkat çeken bir trendle karşı karşıyayız. Firmalar, ürün veya hizmetlerini alkollüyken kullananların, ayılınca yaşayacakları muhtemel pişmanlıkları önleme çabası içerisindeler. LG, Samsung ve Nokia, "sarhoş aramaları" önleyecek ek özellikleri telefonlarına ekliyor. Yakınlardaki bir diğer örnek de e-posta servisi Gmail'a eklediği MailGoggles adlı özellik sayesinde kullanıcıların ertesi sabah "keşke yollamasaydım" diyeceği e-postaları önlemeyi amaçlayan Google'dan geldi.

Medya ve blogcular tarafından oldukça büyük bir ilgiyle karşılanan bu örneklerin diğer iş dünyası uygulamalarına da ilham olacağı ve yeni bir inovasyon dalgasına sebep olacağı tahmininde bulunmak mümkün. Ben de, çok da hayati olmayan meseleleri dert edindiklerini düşünsem de, bu yenilikleri kayda değer buluyorum. Hatta, aklımda kimlerin bu örneklerden ilham alması gerektiğine dair birkaç fikir bile var.

Evet, sarhoşken açtığımız telefonlar ve gönderdiğimiz e-postaların sonradan pişmanlık yaşayacağımız durumlara yol açmaları mümkün. Gelgelelim, iletişim sektörüne kıyasla alkollü kullanıcıların yol açacağı olumsuz durumların önlenmesinin çok daha hayati olduğu başka bir ürün/hizmet sektörü daha var: Otomotiv.

Donald A. Norman yaratıcısı olduğu "forcing functions" (kısıtlayıcı özellik) terimiyle, bir üründe, o ürünün kullanım senaryosunun arzu edilmeyen yönlere doğru dümen kırmasını engelleyecek özelliklerin bulunması olgusuna işaret eder. Örneğin, otomatik olarak kendini kilitleyen bir arabada dalgın sürücüler anahtarlarını araç içinde unutabilecekken, yalnızca anahtarla kilitlenebilen araçlarda bu arzu edilmeyen durum önlenmiş olur. ["The Design of Everyday Things." (Basic Books, New York, 1988). Sayfa 132-40.]

MailGoggles ve benzeri inovasyon örneklerinin otomotiv endüstrisindeki uygulamalarını görmek neden mümkün olmasın? Umarım, tasarımın, otomotiv üzerine--'styling' haricinde de--söyleyeceği bir çift sözü vardır. Tasarımın gücünden faydalanılarak araçlara birkaç "kısıtlayıcı özellik" eklenmesi suretiyle alkollü araba kullanımının yol açtığı olumsuzluklar daha gerçekleşmeden önlenemez mi?

Ancak, tabi ki, bu kez de yüksek büyüme rakamlarına sahip medeniyetimiz başka kazançlarından taviz vermiş olur, değil mi? Mesela; kaza kurbanlarının hastane masrafları, araba tamirleri ve yeni araba satışlarından elde edilecek karlar, gibi:

"Arabanızı çarpın, gerisini sigorta halleder." Zaten araba hiç kuşkusuz gündelik ve uzun vadeli, özel ve kolektif savurganlığın ayrıcalıklı odaklarından biridir. Araba; sadece sistematik olarak düşürülen kullanım değeriyle, sistematik olarak güçlendirilen prestij ve moda katsayısıyla, kendisine yapılan ölçüsüz yatırım miktarlarıyla değil, ama hiç kuşkusuz daha derin bir şekilde, kuşkusuz Kazada cisimleşen sac, mekanik ve insan yaşamı kaybıyla kolektif savurganlığın ayrıcalıklı odaklarından birini oluşturur. Kaza; tüketim toplumunun, törensel madde ve yaşam kaybında aşırı bolluğunu kanıtladığı en güzel, en heybetli 'happening'dir (bu kanıt ters yönden işlese de derin bir hayal gücü için birikime dayanan dolaysız kanıttan çok daha etkilidir). [Jean Baudrillard. "Tüketim Toplumu." (Ayrıntı, İstanbul, 2004). Sayfa 46.]