Rahatsız Edici Fikirler Bize Ne Kadar Yakın?

"Aklı ve duyguları olan makinelerin gelecekte yol açabileceği olası güçlükler hakkında düşünmek için çok da erken değil. Uygulamalar, ahlak, etik ve yasalar açısından üzerinde düşünülecek bir çok mesele bulunuyor. Günümüzden bakınca bu konuların çoğu hala uzak gelecek gibi gözüküyor, ancak tam da bu yüzden şimdiden onlar hakkında düşünmeye başlamalıyız–sorunlar gerçekten yaşanınca hazırlıklı olmamız böylece mümkün olabilir."

Bilişsel biliminsanı Donald A. Norman, 2004'te yazdığı Emotional Design adlı kitabında gelecekte yaşanacak bilimsel gelişmelerin olası farklı boyutlarına bu sözlerle değiniyor. Konstfack'ta aldığım derslerden birinin yürütücüsü olan Magnus Lindkvist de bizlere "rahatsız edici fikirler üzerine düşünmekten çekinmememiz" telkininde bulunurken benzer konuları akla getiren bir örnek vermişti: "Gelecekte 'çocuk görünümlü seks robotları' konulu bir gündem maddemiz olabilir."


Şahsen, gelecekte böylesi bir tartışmanın gündeme gelmesinin çok da sürpriz olacağını söyleyemem. Etik günümüzde bile çoğu insanın önem sıralamasında çok gerilerde geliyor, eğer söz konusu insanlar toplumda güçlü konumlarda yer alıyorlarsa daha da çelişkili bir durum ortaya çıkıyor. Ve bunları söylerken çocuk pornosundan—en azından geleneksel anlamıyla—bahsetmiyorum bile.

Örneğin reklam ve pazarlama dünyasını ele alalım. Görünen o ki, ülkemizde çocukların pazarlama aracı olarak kullanılmasını belli kriterlere göre düzenleyen herhangi bir kanun yok. Zaten, uygulamada da, birçok büyük markanın pazarlama stratejilerini çocukların üzerine kurmakta tamamen özgür olduğunu görüyoruz (örneğin çocukların kampanyalarda baş aktör olarak kullanılması). Eğer bahsettiklerimiz çocuk bezi, mama ya da oyuncak sektöründe yer alan markalar olsaydı, onlara karşı daha anlayışlı olabileceğimiz söylenebilirdi. Ne var ki, söz konusu markalardan biri, belki de en büyüğü, mobil iletişim sektöründen olunca durumun pek savunacak bir yanı olmuyor sanırım.

Böylesine bir sömürünün ardında—"ağacı yaşken eğerek", uslu ve sadık taze tüketiciler yetiştirmek dışında—geçerli bir sebep bulmak çok zor. Aslında, etik açısından, bu konunun da en az "çocuk görünümlü seks robotları" kadar üzerinde düşünmeye değer bir meseleye işaret ettiğini—ya da "rahatsız edici fikirler"in sandığımızdan daha yakınımızda olduğunu—söylemek mümkün.